Χαρούκι Μουρακάμι: O Κάφκα στην Ακτή

Γραμματικόπουλος Βαγγέλης

Δεν χρειάζεται ιδιαίτερη επιχειρηματολογία για να πειστούν οι Έλληνες αναγνώστες  να διαβάσουν το πρόσφατα μεταφρασμένο στη γλώσσα μας έργο του γνωστότερου εν ζωή Ιάπωνα πεζογράφου. Δεν είναι λίγοι αυτοί που εκτίμησαν λογοτεχνικά το Νορβηγικό Δάσος ή το IQ84 όπως τους άρμοζε. Το μυθιστόρημα Ο Κάφκα στην Ακτή (εκδ. Ψυχογιός, Νοέμβριος 2015, μτφρ. Αργυρώ Μαντόγλου) αποτελεί όμως μια εξόχως ιδιάζουσα περίπτωση. Αποτελεί το πεδίο όπου ο “Μουρακαμισμός” συναντάει τον αρχαιοελληνικό μύθο, το πεδίο όπου η τραγικότητα του Οιδίποδα αποτελεί την βάση μιας παράξενης ιστορίας που ξετυλίγεται στην χώρα του ανατέλλοντος ηλίου.

Η πρόκληση μιας σύγχρονης ανάπλασης του πασίγνωστου μύθου ενέχει υψηλή δόση ρίσκου και παρουσιάζει μεγάλο ενδιαφέρον. Στο έργο του Μουρακάμι ο τραγικός ήρωας είναι ένας δεκαπεντάχρονος φυγάς που εγκαταλείπει το σπίτι του στιγματισμένος από μια οιδιπόδεια κατάρα  υιοθετώντας το ψευδώνυμο “Κάφκα”. Η μοίρα του -προδιαγεγραμμένη ήδη- του προμαντεύει ότι θα σκοτώσει τον πατέρα του και θα έρθει σε σεξουαλική επαφή με τη μητέρα του και την αδερφή του -τις οποίες, παρεμπιπτόντως, δεν έχει γνωρίσει ποτέ. Στον αντίποδα βρίσκεται η μορφή του ιδιόρρυθμου και καλοκάγαθου γεράκου με τον όνομα Νακάτα που, παρά τις μειωμένες νοητικές του δυνατότητες, έχει την ικανότητα να μιλάει με τις γάτες και να προκαλεί ανεξήγητα φαινόμενα, όπως βροχή σκουμπριών από τον ουρανό! Οι δύο φαινομενικά ασυμβίβαστες ιστορίες εκτυλίσσονται παράλληλα και εκ περιτροπής, ενώ οι πρωταγωνιστές τους, ενωμένοι με ένα αόρατο νήμα, ασκούν καθοριστική επίδραση ο ένας στη ζωή του άλλου χωρίς να συναντηθούν ποτέ.

Ο Κάφκα Ταμούρα επιδιώκει να γίνει “ο πιο δυνατός 15χρονος του κόσμου” υπό την καθοδήγηση του alter ego του, του παιδιού με το όνομα Κρόου. Βρίσκει καταφύγιο σε μια ιδιωτική βιβλιοθήκη στο νησί Τακαμάτσου, όπου ο νεαρός βιβλιοθηκάριος Όσιμα και η απόμακρη υπεύθυνη της βιβλιοθήκης, Μις Σαέκι, αναλαμβάνουν τη φροντίδα του. Η δύναμη του πεπρωμένου συνδέει μυστηριωδώς τον Κάφκα με τη δολοφονία του πατέρα του και τον ωθεί να ερωτευτεί τη νεότερη μορφή της Μις Σαέκι, που υπονοείται – χωρίς να αποδεικνύεται ποτέ– πως είναι η χαμένη μητέρα του.

Ο Μουρακάμι διασαλεύει εντέχνως την τάξη των πραγμάτων και καταργεί με μαεστρία τα όρια με το φανταστικό. Στην εξέλιξη της ιστορίας,  μάλιστα, διάσημες σουρεαλιστικές περσόνες σύγχρονων καταναλωτικών προϊόντων, όπως ο Τζάκ Ντάνιελς και ο Συνταγματάρχης Σάντερς των KFC, θα αναλάβουν κάποιους από τους πιο παράξενους ρόλους στην σημερινή μυθοπλασία.

Ασφαλώς, δεν πρόκειται για μια ιστορία με αμιγώς ρεαλιστικό χαρακτήρα. Ο Μουρακάμι αγγίζει τη σφαίρα του υπερβατικού και δημιουργεί ένα εξαίσιο κοσμικό περίγραμμα όπου το εξωλογικό συμβαδίζει αρμονικά με την πραγματικότητα. Η κατάλυση των φυσικών νόμων και της λογικής συνάφειας των πραγμάτων επιτελείται είτε μέσω του ονειρικού στοιχείου – το οποίο είναι μια θύρα που επιτρέπει στο υποσυνείδητο να εισέλθει και να επέμβει στην πραγματικότητα – είτε μέσω εξαιρετικά αλλόκοτων γεγονότων, που φαίνεται να καθοδηγούνται από την ειμαρμένη. Πολλές φορές, ο ιδανικότερος τρόπος να μιλήσεις για την πραγματικότητα, σύμφωνα με τον Μουρακάμι, είναι να απομακρυνθείς όσο το δυνατόν περισσότερο από αυτήν.

Μαγικός ρεαλισμός ή όχι, το τελικό αποτέλεσμα είναι σίγουρα ένα αντιπροσωπευτικό δείγμα «Μουρακαμισμού». Μια αέναα κινούμενη φαντασία πλάθει διαρκώς εικόνες δημιουργώντας μια πολυσύνθετη πλοκή εμπλουτισμένη με στοιχεία της ποπ κουλτούρας, το σεξουαλικό στοιχείο, την ισχυρή ένταση και το χιούμορ. Όλα τα παραπάνω συνδυασμένα με την ιδιαίτερη αγάπη του Μουρακάμι για τη μουσική (αναφορές από Prince μέχρι το Archduke Trio του Μπετόβεν), τις διαρκείς παραπομπές του στην δυτική και Ιαπωνική λογοτεχνία και το ιδιαίτερο πάθος του για τις γάτες παράγουν ένα αποτέλεσμα που, αν εξαιρέσει κανείς μια τάση λογιοποίησης που παρατηρείται σε ορισμένους διαλόγους, ανταποκρίνεται στη ποιότητα των έργων που μας έχει συνηθίσει ο πολυμήχανος Ιάπωνας.

Αποτελεί ένα μυθιστόρημα που διαρκώς μεταλλάσσεται: από απόηχος μιας αρχαιοελληνικής τραγωδίας σε μια σύγχρονη αστική αφήγηση, κι από εκεί σε μυστικιστικό μυθιστόρημα φαντασίας. Εκφεύγει, έτσι, κάθε απόπειρας να κατηγοριοποιηθεί και να περιοριστεί εκθέτοντας εν τέλει τον γοητευτικό κόσμο του αθεράπευτα οραματιστή δημιουργού του. Τον μαγικό κόσμο του Χαρούκι Μουρακάμι.

Απόσπασμα: “